Odpowiednie zabezpieczenie i mocowanie ładunku do transportu jest przedostatnim z etapów związanym z planowaniem przewozu ładunków ponadgabarytowych. Mocowanie przede wszystkim ma na celu unieruchomienie ładunku względem środka ciężkości pojazdu w taki sposób, by nie zmieniał on formy, czyli kształtu, wymiaru oraz geometrii, tak by dotarł on do miejsca przeznaczenia oraz nie spowodował po drodze żadnych zagrożeń ani uszkodzeń otoczenia.
Niejednokrotnie wymiary oraz ciężar ładunków każdorazowo powodują konieczność zapewnienia nadzoru eksperta. Dzieje się tak ze względu na charakterystykę ładunku. W związku z tym stosuje się także niekonwencjonalne rozwiązania w postaci zindywidualizowanych systemów oraz konstrukcji mocujących, które są oparte na dokładnych obliczeniach wytrzymałościowych, a także ustalaniu położenia środka ciężkości i rozłożenia ciężaru nacisków jednostkowych. Przewoźnik wymaga również świadectw zgodności dla takich elementów jak liny, pasy, ściągacze i szakle. Wytyczne do tego rodzaju przedmiotów zawarte są w następujących normach:
• PN-ENPN-EN 12640:2002: dotyczy mocowania ładunków na pojazdach drogowych, punktów mocowania na pojazdach używanych do przewozu towarów oraz minimalnych wymagań i badań;
• PN-EN 12195-1:2007: uwzględnia zestawy do utwierdzania ładunków na pojazdach drogowych oraz omawia obliczanie sił mocowania;
• PN-EN 12195-2:2003: omawia mocowanie ładunków oraz pasów mocujących ładunki;
• PN-EN 12195-3:2003: omawia mocowanie ładunków poprzez odciągi łańcuchowe;
• PN-EN 12195-4:2004: dotyczy elementów mocujących mocujące ładunki na pojazdach drogowych, a zwłaszcza lin stalowych mocujących;
• PN-EN 12642:2006: omawia budowę pudeł pojazdów do przewozu towarów.
Aby optymalnie stworzyć plan rozmieszczenia ładunku na pojeździe konieczna jest znajomość danych takich jak masa brutto, wymiary ładunku, położenie środka ciężkości, maksymalny ciężar całkowity pojazdu, maksymalna nośność pojazdu, ciężar rozładowanego pojazdu, naciski na osie pojazdu, maksymalne dopuszczalne naciski na osie, minimalne naciski na osie pojazdu, ich rozstaw, odległość pomiędzy osią przednią a najdalej wysuniętym do przodu punktem ściany przedniej oraz długość platformy ładunkowej.
Mocowanie ładunku powinno być rozmieszczone w punktach, które są ułożone parami naprzeciwlegle wzdłuż osi pojazdu. Powinny się one znajdować w odstępach 0, 7 do 1, 2 metra w odległości ok. 0, 25 m od ścian bocznych pojazdu. Ponadto poleca się stosowanie sztab kotwiczących, które są wykonane z jednego kawałka metalu.
Do najpopularniejszych metod mocowania ładunku zalicza się:
• Mocowanie blokowe – polegające na unieruchomieniu ładunku poprzez ścisłe sztauowanie obok siebie ładunków, przy użyciu materiałów sztauerskich, jednak bez osprzętu mocującego;
• Mocowanie indywidualne – które stosuje się do pojedynczych opakowań ładunkowych i polega na zastosowaniu osprzętu mocującego.
Aby uniknąć przewracania się ładunku stosuje się mocowanie blokowe, ładunków między sobą, przy użyciu rozpórek lub odciągów, a także poprzez zwiększanie powierzchni podstawy ładunku.
Przygotowując ładunek do transportu należy przede wszystkim bardzo dokładnie sprawdzić jego masę całkowitą oraz dopuszczalną ładowność pojazdu. Ponadto konieczną czynnością jest również sprawdzenie nacisków osi pojazdu na drogę oraz nie dopuszczenie, by ładunek naruszał stateczność pojazdu czy też utrudniał kierowanie. Nie może on również ograniczać widoczności drogi, zasłaniać świateł czy urządzeń sygnalizacyjnych, ani tablic rejestracyjnych.
Ładunek powinien być także zabezpieczony przed zmianą położenia oraz wywoływaniem hałasu. Jeżeli dochodzi do sytuacji, że wystaje on poza samochód wówczas należy zachować odpowiednie warunki, a więc nie dopuścić do maksymalnego wykroczenia poza obręb pojazdu na długość dwóch metrów. Przy odległości przekraczającej pół metra ładunek musi być oznaczony białymi i czerwonymi pasami, zaś w przypadku gdy widoczność na drodze jest ograniczona ładunek musi być wyposażony w czerwone światło oraz światło odblaskowe tego samego koloru. Ponadto ładunek nie powinien wystawać z przodu na odległość przekraczającą pół metra lub półtora metra od siedzenia kierującego. W takiej sytuacji musi być oznaczony pomarańczową chorągiewką bądź też dwoma czerwonymi pasami, zaś w przypadku ograniczonej widoczności – białym światłem, które powinno znajdować się na najbardziej wystającej części ładunku. Ładunek wystający poza boczny obręb pojazdu natomiast nie może przekraczać długości 2, 55 m, zaś jeżeli pojazd posiada szerokość 2, 55 m nie może przekraczać trzech metrów, o ile z jednej strony nie wystaje więcej niż 23 centymetry.
Bezpieczeństwo przewozu ładunku ponadgabarytowego zdecydowanie poprawia się jeżeli dokonuje się monitowania przesyłki. W tym celu przewoźnik może wykorzystywać np. terminal, który umożliwia zidentyfikowanie lokalizacji. Działa on na zasadzie integracji z GPS i modułem komunikacyjnym GSM/GPRS.
Prócz powyższych zasad związanych z bezpieczeństwem i mocowaniem ładunku kierowcy powinni znać dziesięć naczelnych nakazów. Brzmią one następująco:
• Przed załadunkiem pojazdu zaleca się sprawdzenie czy platforma załadunkowa, nadwozie oraz wszelkie urządzenia służące do mocowania ładunków są w dobrym stanie i nadają się do użytku;
• Ładunek powinien być mocowany w taki sposób, by nie mógł się przesuwać, przetaczać, przemieszczać w wyniku wibracji, spaść z pojazdu lub spowodować jego wywrotkę;
• Konieczne jest ustalenie metody mocowania najbardziej odpowiednią dla danego ładunku, spośród metod takich jak łączniki skrętne, metoda blokowa, , mocowanie za pomocą odciągów prostych, mocowanie odciągami z przepasaniem od góry lub połączenie tych technik);
• Przewoźnik powinien sprawdzić czy spełniono wszystkie zalecenia producentów pojazdu oraz sprzętu mocującego;
• Należy sprawdzić czy dobrano odpowiedni osprzęt do mocowania ładunków, tak by był on dopasowany do warunków podróży. Normalnymi elementami podróży są takie sprawy jak gwałtowne hamowanie w przypadku zagrożenia, gwałtowne skręty w przypadku potrzeby ominięcia przeszkody, złe warunki pogodowe czy drogowe. Osprzęt mocujący musi wszelkie te utrudnienia przetrwać;
• Podczas każdorazowego rozładunku lub załadunku towaru bądź jego ponownego przemieszczania należy sprawdzać go czy nie jest przeciążony lub nie doszło do niewłaściwego rozkładu ciężaru. Konieczne jest upewnienie się, że ładunek nie rozmieścił się i że jego środek ciężkości nie znajduje się w pobliżu osi wzdłużnej bądź najniżej. Cięższe towary powinny być umiejscowione niżej, zaś lżejsze wyżej;
• Zaleca się regularne sprawdzanie umocowania ładunku podczas podróży, o ile to możliwe. Pierwsze kontrolowanie powinno odbyć się po kilku kilometrach przewozu, na najbliżej zlokalizowanym postoju w bezpiecznym miejscu. Ponadto mocowanie powinno być sprawdzane po każdym gwałtownym hamowaniu bądź innych nadzwyczajnych niespodziewanych zdarzeniach podczas jazdy;
• Pojazd transportujący ładunek ponadgabarytowy powinien być prowadzony płynnie, a więc musi dostosowywać się do panujących warunków pod względem prędkości, nie zmieniać kierunku jazdy oraz unikać gwałtownego hamowania.
Stosując takie wskazówki siły, które są wywierane przez ładunek są niewielkie i jazda odbywa się bez większych problemów.
Obowiązkiem każdego przewoźnika jest to, by pamiętać, że niewłaściwe zamocowanie ładunku stanowi zagrożenie dla osób go przewożących oraz postronnych. Jeżeli zamocuje się go w sposób wadliwy można sprawić, że spadnie on z pojazdu i jednocześnie spowoduje utrudnienia w ruchu oraz w rezultacie może być przyczyną obrażeń lub śmierci. Podobne efekty mogą pojawić się podczas gwałtownego hamowania bądź zderzenia. To w jaki sposób rozmieszcza się i mocuje ładunek na pojeździe ma wpływ na kierowanie pojazdem, jednocześnie utrudniając nad nim kontrolę. Konieczne jest więc stosowanie się do wszystkich zasad i nakazów dotyczących odpowiedniego mocowania i zabezpieczenia ładunku.
Jan Solidny